Тил Жонундо Макал Лакаптар
Link: Кыргыз тил жонундо макалдар лакаптарКыргыз тил жонундо макалдар лакаптарВ Старом Риме. Кыргыздын макал-лакап,учкул создорун сиздер менен болушобуз. Макал-Лакаптар - 107 участников. Page 4 of 5 - Макал-лакаптар. - posted in Улуттук сезим. Таттуу тил жүрөккө дары.
Булардан да карап көрчү, пайдасы тийип калар. Чаккан – өлтүрөт, мактаган – жеткирет. Хула – убивает, похвала – вдохновляет. § Хвалят меня, так прибывает ума, хулят меня, так убывает ума. Чакырганга барбаган, ымдаганга зар болот.
Дома не сидится, а в гости не зовут. § И сел бы и съел бы, кабы в гости позвали. Чакыргандан калба, өзүң басып барба. Зов – великое дело. На чужой совет без зову не ходи.
§ К обедне ходят позвону, а к обеду ( в гости) по зову. Чакырылбаган конок, шыпырылбаган жерге отурат. § Незваные гости гложут и кости.
§ На незваного гостя не припасена и ложка. Чала молдо дин бузат. § Поп да петух и не евши поют. § Поп и рай за деньги продавал.
Чапанчанга камчы чапса, көйнөкчөнгө доо кетет. § Не бей Фому за Еремину вину. § Попы дерутся, а у бедняков чубы трещат. Чапсаң-чарчарсың, желсең – жетерсиң. Поскачешь – устанешь, побежишь трусцой – догонишь. § Тише едешь – дальше будешь.
Чарчаган кулда жазык жок. § Сперва рассуди, а там осуди!
§ Рыбу ешь, да рыбака – то не съешь. § Мясо ешь да мясника не съешь. Чачтарач менен сүйлөшсөң, устара менен кайрагын айтар. § Кто о чем, а мы о своем. § Я говорю про Ивана, а ты про болвана. Чегирткенин алын көр, да канын сор. § На голом нечего взять.
§ Что барыша обидеть голыша. § Будь малым доволен – больше получишь. Чечен – чечен эмес, өкүм чечен. § Кто барствует, тот и царствует (т.е. Чечендин – тили орток, чебердин – колу орток.
§ Языком что рычагом. § Мастеру золотые руки в ученье делают. 860.Чегирткеден корккон эгин экпейт. Кто боится воробьев, тот не сеет проса.
§ Кто виноват, тот и кается, кто согрешл, тот и мается. 861.Чирикке чымын үйүр. На падаль и собака бежит. На голое брюхо летит и комар и муха.
§ На красный цветок и пчела летит. Чокой кийген бут куурайт, чогоолга тийген кыз куурайт. § У плохого мужа жена всегда дура. § У умного мужа жена выхолена, у глупого по будням затаскана. 863.Чокум барда мал жокпу?
§ Была бы голова на плечах, а хлеб будет. § Была бы макушка, будет и избушка. Чоң аягыңды чоңго атап ич. Большой голове большой почет. § Большому кораблю- большое плаванье.
865.Чоркок киши төөнү жаза муштайт. Өнөрлүү тырмак менен казык уштайт. Ловит, как медведь перепелку.
§ Гоняется за мухой с обухом. § И гладко стружит и стружки кудрявы. Чотко түштүң – отко түштүң.
§ Попал в стаю, лай не лай, а хвостом виляй. Где прыжком, где на корячках, когда скоком, а когда и боком.
Чоордоюн десем, чоорум жок. § Иной и умеет, да не смеет. Чөбү жок деп – жерден түңүлбө, малы жок деп – эрден түңүлбө. § Подчас и один стоит семерых.
Чубактын кунундай кууду. § Обещанного три года ждут.
Чөп чыкпаган сайдан кач, кайыры жок байдан кач. § На чужое добро и глаза разгораются. § Завистливый по чужому счастью сохнет ( чахнет).
§ Глаз не накормишь. Чөптөн жапыз, суудан тайыз. Тише воды, ниже травы. Чөптү кор көрсөң, көзгө зыян. § Ехал прямо, да попал в яму.
§ Лесом шел, а дров не видал. § Чего не досмотришь, то доплатишь. Чыдабаганга чыда. Оттерпимся и мы люди будем. § Век живи, век надейся. § Было б счастье, а дни впереди. Чыгаша чыкпай, киреше кирбейт (.чыгашалуу малга ээси баш).
Умей взять – умей и отдать. § Одной рукой собирай, другой раздавай. Чыккан кыз чийден тышкары. § Дочерьми красуются, сыновьями в почете живут. § Отца –мать кормлю – долг плачу, сыновей в люди вывожу – взаймы даю, дочь снабжаю – за окно бросаю. Дочь – чужое сокровище.
876.Чыккан – мээнет, кирген – дөөлөт. § Доход не живет без хлопот. § Кто до денег охоч, тот не спит и ночь.
Чыккан тооң бийик болсо, ыргыткан ташың ыраак түшөт. Сиди высоко, да плюй далеко.
Чыкпаган аштыкка өтпөгөн орок. § Два сапога пара, и оба на левую ногу.
§ Двое плешивых за гребень дерутся. § Хрен редьки не слаще.
Чакылдаган катынды үй чечкенде (кыз бергенде) көрөрбүз. § Не хвались, в поле едучи, хвались из поля. § Хорошо (звонко) поешь, да где-то сядешь. § На словах, что на санях, а на деле, что на кобыле? Чылпагың алам деп, көзүн чукуган. Заставь дурака богу молиться, он и лоб расшибет. Чымындуу жерде курт күчөйт, ырымдуу жерде дарт күчөйт.
§ От малой искры сыр-бор загорается. § От навоза и куча растет. § Мала причина, да грех велик. Чырайды чылап ичпейт. С лица воду не пить. § Птичку за крылья не хвалят. § Дерево смотри в плодах, человека в делах.
Чырактын жарыгы түбүнө түшпөйт. § У кривой палки не бывает прямой тени. Чырдуу кыздын чыргоо жомогу ырбайт. § Кудахнула одна курица, а узнала вся улица.
§ Мать дочку хвалила, пока с рук свалила. § Кто хвалится, тот с горы свалится. Чырым этсе – көзгө пайда, чымчым ичсе – тамакка пайда. § Клюет птичка понемногу, да и сыто живет. § Чем меньше сон, тем слаще он. Чырпыгы сынса сынсын, чынары сынбасын.
§ Начало трудно, а конец мудрен. § У всякого словца ожидай конца. Чычканга түк бүткөн сайын калтырайт.
§ Брюхо болит, а на краюху глядит. § Полон рот, а все есть просит. Чычкан – жойчу, түлкү – уучу. Мышь гложет, что может, лиса кур не оборонит. Сөз жөнүндөгү макалдар булар.
Сөз билгенче, иш бил. Праздность – мать всех пороков. Сөз атасы кулак, жол атасы туяк § Слушайся добрых людей – на путь поведут. Слушай ухом, а не брюхом. Сөз көркү макал, эр (дин) көркү – сакал. Борода в честь, а усы и у кошки есть.
Сөзгө баатыр, ишке – бакыр. Словами и туда и сюда, а делами никуда. Слов много, а дела мало. Сөзгө баатыр – ишке жалкоо. Кто словам скор, тот в деле не спор. На словах так и сяк, а на деле – никак. § Языком не торопись, а делом не ленись.
Сөздү коюп, бөздү айт. Соловья баснями не кормят. Сөздү – сөздө, артын көздө. Слово не воробей; вылетит – не поймаешь. Выпустил словечко – не догонишь и на крылечке. Сөзү – таттуу, көңүлү – катуу.
Словами – что листьями стелет а делами – что иглами колет. На языке мед, а на сердце лед. Языком гладок, а душою гадок.
Сөзүң менен ишиң ача болбосун. За двумя зайцами погонишься, ни одного не поймаешь.
Сөздү чындык токтотот. Правда, не речиста. На правду мало слов: либо да, либо нет. § Правда, что шило в мешке – не утаишь. Рахмат чоон Кыргызча макал лакаптар орусчага которулганы керек эле орустардын макалдары эмес 1.
Аары чакса ачууланба, айда күндө бал жейсиң. Любишь мед – переноси и пчелиное жало. § Любишь кататься – люби и саночки возить.
Абийирдүү жигитке, ажалдуу кийик жолугат. На ловца и зверь бежит. Абийириңди жашыңдан сакта. Береги честь смолоду. Агайыңдын кадырын жалаалуу болсоң билерсиң. Ата-эненин кадырын балалуу болсоң билерсиң.
Материнское сердце в детках, а детское в камне. § На свете все найдешь, кроме отца и матери. § У кого не болит, у того и не свербит. Ага-тууган кимде жок, сыйлашпаса жатча жок. Ближний сосед лучше дальней родни: где ни жить, с соседом дружить. § Ближняя соломка лучше дальнего сенца.
Агам кимди алса, жеңем ошол. § А мне кто ни поп – тот и батька. Агасын көрүп, ини өсөт, эжесин көрүп, сиңди өсөт. § Каково дерево, таков и клин,каков батька, таков и сын. § У доброго дядьки (батьки) добрые и дитятки. Аккан сууда арам жок. Проточная вода не гниет.
Адал эмгек абийир таптырат. Доброе дело и в воде не тонет. § Кинь добро назад, очутится впереди. Добрая слава дороже богатства. Адал болгун, арам болбо, Март болгун, сараң болбо.
§ Живи по карману, а не по обману. Адалсынган молдонун үйүнөн, алты камандын башы чыгыптыр. § Около святых черти водятся. § Нет пророка без порока. Адам аласы ичинде, мал аласы тышында. Рысь пестра снаружи, а человека внутри.
Рысь пестра сверху, а человек лукав изнутри. Адам ашка тойсо да, жашка тойбойт. § На век не наешься, перед смертью не наживешься. Адам болмок аста-аста, айбан болмок бир паста.
За добрым делом находишься, худое само навяжется § Добра не весят худом. § Береги (платье снову, а ) честь смолоду. Адам бул дүйнөгө эки келбейт. Человек на белый свет дважды не приходит. § По многу живут, а умирают однажды. Адам дүйнөсү – өчпөгөн үмүт.
Человек надеждою живет. § Пока живу – надеюсь. Адам жаманы – сопу болот, жыгач жаманы – соку болот. Слабый из людей набожным становится. Плохое дерево – ступой становится. Адам катасыз болбойт. § И на старуху бывает проруха.
Адам көркү – чүпүрөк, жыгач көркү – жалбырак. § Встречают по одежке – провожают по уму. § В человеке все должно быть прекрасно: и лицо, и одежда, и душа, и мысли. Адам ойго тойбойт, бөрү койго тойбойт.
У голодного волка из зубов кости не вырвешь. § Волчья пасть да поповские глаза – ненасытная яма. Адам өзүнөн кийинкилерди көрүп картаят. Все познается в сравнении. Адам өлбөсө, айыл башы, соодагер өлбөсө, кербен башы.
Поживи подольше, так увидишь по больше. Адам өчкө кудай өч. Кого человек согнет, того и бог побьет.
Макалдар
На убогого всюду напасть. Адам эмгеги менен даңктуу. Труд красит человека. Адамдан айла качып кутулбайт. Человек на выдумки хитер.
Адеби жок жигит жүгөнү жок атка окшош. Вырасти вырос, а ума не вынес. § Легко вырастается, не легко умнется. Ажал айтып келбейт. Смерть не спросит, придет и скосит. И вся умрет, как смерть придет.
§ Смерть не выбирает, и старых и молодых забирает. Ажал жолу чилденин арышынан кыска. Сегодня венчался, а завтра скончался. Ажал жуучусу – оору.
Болезнь – сваха смерти. Ажал келбесе, адам өлбөйт. Прежде смерти не умрешь. Ажал келсе алтын тактан пайда жок. Смертному злата (золотая) кровать не поможет.
Ажал келсе темир сандык кеп эмес. Смерть придет и на печи найдет. Ажал менен азап каш-кабактын ортосунда. § Смерть не за горами, а за плечами.
§ Рубаха к телу близка, а смерть ближе. Ажал – өлүм кайда жок, ашыккан иштен пайда жок.
Сколько людей, столько и смерте. Чтоб не ошибиться, не надо торопиться. Ажалдуу карга бүркүт менен ойнойт.
§ Ворон каркал, каркал, да и докаркался. § Перед смертью не надышешься. Ажалдуу карга торго түшөт. Сколько ворона не летала, а под ружье попала.
Ажалдууга себеп жок. Сколько ни жить, а смерть не отбыть.
Ажалы жетип күн бүтсө, кайран башың шылк этер. Кому судьба – тот умирает. И смертный час не выбирает.
Ажыдаардын куйругун басты. Разбудить в нем зверя. Аз болсун, аз болсо да саз болсун. Лучше меньше, да лучше. Азамат болсоң, ак иште, аздыр-көптүр мал болот. Бекеринен мал тапсаң, берекеси жок болот.
Добытое трудом непорочно, хоть мало да прочно. § Хорошему делу – красна цена.
Неправдой нажитое впрок не пойдет. Азаматтын жакшысы, азыраак сүйлөп, көп тыңшайт. Слово- серебро, молчание – золото. Азапка чыдасаң, жашоону үйрөнөсүң.
Намучишься – научишься. Аздан-аздан үйрөнсөң – чебер болосуң. Есть терпение – будет умение. § Тише едешь – дальше будешь. Азуулуга бар заман, бечарага зар заман. Моща туга – всяк ей слуга.
§ Богатому –телята, а бедному-ребята. Азуусун айга жанган, ааламды өзүм билем дээр. Кто правит, тот и травит.
Ай толгонун билбейт, жигит болгонун билбейт. Вырасти вырос, а ума не нарос. § Вырос в отца, а как овца. Ай дээр ажо, кой дээр кожо жок. Себялюб сам себе люб. Сам себе хозяин.
Айбанга келтек, адамга ишарат. Животному – палка, человеку – намек. Айгакка – алты таяк. § Доносчику – первый кнут. Доносчику – шесть палок. § Кто станет доносить, тому головы не сносить.
Айла алтоо, акыл жетөө. Ум хорошо, а два лучше. Сто голов, сто умов. § Побеждают не числом, а умением. Айласыз баатыр чочкого чабат. § Не оправься с коровой, да подойник оземь.
§ Не пеняй на соседа, коли спишь до обеда. Айран ичкен кутулуптур, челек жалаган тутулуптур. § Что ворам с рук сходит, за то воришек бьют. Айт болор, айттын эртеси да болор. Не все коту масленица.
Айткан сөз – алышкан кол. § Честь чести на слово верит.
§ Честь тверда, в слово стойко. Айтпаганды айтуу.
§ Мели, Емеля, твоя неделя. § Язык мой – враг мой. Айтып-айтпай пайда жок, кеткен жан кайта келеби? Что о том тужить, чего нельзя воротить. Айы оңунан тууганга ажайып кубаныч жолугат. Везучему везде удача. Айыгар оорунун дарысы өзү табылат.
Тил Жонундо Макал Лакап
На всякую болезнь зелье вырастает. Боль лекаря найдет. Айыл ити ала болсо да, бөрү көрсө, чогулат. § Попавшая в яму коза волка братом называет. Айылы бүтүн аман жүрөт. § В общем строю в ногу шагают.
§ Ягода на ягоду глядя, созревает. Ак ит, кара ит – баары бир ит. § Одного поля ягодки. § Все черти одной шерсти. Ак ийилет, кара сынат.
Правда гнется, кривда ломается. § Шелк не рвется, булат не сечется, красное золото не ржавеет. 64.Ак ийилет бирок сынбайт. Правда в огне не горит и в воде не тонет. Ак көңүлдүн аты арыбайт. § Сапожник без сапог. Не в коня корм.
Ак көрпө жайылдын аты элге дайын. Что есть в печи, все на стол мечи.
Аккан арыктан суу агат. § Большому кораблю – большое плавание.
§ Отец сына не на худо учит. § От яблоки яблоно родится, а от елки – шишка. Ак кийик көрсө жалт берген, ак талкан көрсө тап берген. § Работу с плеч, да и на печь. Ак менен караны чындык ажыратат.
§ Правда в огне не горит и в воде не тонет. § Шила в мешке не утаишь. § Правда глаза колет. Ак төөнүн карды жарылган. § Конца-краю нет (не видно).
§ Девать некуда. § Куры не клюют. Акмак достон акылдуу душман артык. Умный враг лучше глупого друга.
Акча баарын жасайт. Мощна туга – всяк ей слуга.
Акча деген суу. Деньги как вода: плывут неизвестно куда. Акчалуу адам мөөр үстүндө, акчасыз адам көр үстүндө. § С деньгами мил, без денег постыл.
Акчалуунун колу ойнойт, акчасыздын көзү ойнойт. § Денежки есть, так и калачики есть, а денежек нет, так и покалывай в плешь. § Один слепнет от голода, другой – от золота.
Акыл – баштан, асыл таштан. § Богу молись, а добра ума держись. § Сто голов, сто умов.
Акылдуу бир сөздөн түшүнөт, акмакты түртмөйүнчө түшүнбөйт. § Дитя не плачет – мать не разумеет. § Дурака учить – решетом воду носить.
§ Умный слова боится, глупый – плети. Акылдуу отко карайт, акылсыз казанга карайт. Где каша, там и наши. § Ртом глядит, ничего не слышит.
§ Рад дурак, что пирог велик, рад пирог, что у дурака рот велик. Акылдуунун сөзү кыска, айта салса нуска.
Слова хороши, если они коротки. Хороша веревка длинная, а речь – короткая.
Акылы аздын азабы көп. § Высоко замахнулся, да низко стегнул. Акылы жетсе да, кол жетпейт. Ума много, да воли нет.
Акылым көп, акчам аз. Ум хорош, да без денег дурень. § И с великим духом, да с голодным брюхом. Ал сени, ал сени, жаманды жакшы кылган мал сени! Жакшыны жаман кылган мал сени!
§ Кто богаче тот и прав. § Умом туп, да кошелек туг. Ала жылкы жоголбойт, арамза адам оңолбойт. § Упрямого исправит дубина, а горбатого могила. Алга бир карасаң, артка беш кара. Семь раз отмерь, один раз отрежь. Алган эри жарашса, кара катын ак болот.
За хорошим мужем и жена хороша. За хорошей головой жена молодеет, а за плохой – как земля черствеет. Алганы болот бергендин, атканы болот мергендин. Подарки любят отдарки. § Не оскудеет рука дающего.
Алдырар күнү жазгырар. Куда ни кинь, все клин. § Пришла беда – отворяй ворота. Алма быш – оозума түш.
§ На полатях лежать – ломтя не достать. Лежа пищи не добудешь.
Алма сабагынан алыс түшпөйт. Яблоко от яблони недалеко падает.
§ Куда матки, туда и пчелки. Алма таштан өсүп чыкпайт. § Не от росы урожай. § Масло само не родится. Алты катын азага барса, ар кимиси өз муңун айтат.
У кого что болит, тот о том и говорит. Жив, живое говорит. Всякая птица свои песни поет. Алтымыш менен жетимиш, абышканын курагы. Кто долго живет, тот и стариком слывет.
Алтын отто билинет, адам эмгекте билинет. Золото узнается в огне. Человек познается в труде. Алын билбеген алек. Чего не воротить, про то лучше забыть. Алыстагы душмандан аңдып жүргөн дос жаман. Неверный друг опасней врага.
Амалын тапкан ажалдан кутулат. Он из воды сух выйдет. Он и в огне не горит, и в воде не тонет. Аман болсо бу башым, дагы эле чыгар бу чачым. Не отсохнет голова, вырастет и борода.
Аманат жанга өлүм ак. § Старые немощи трудно лечить. § Застарелую болезнь трудно лечить. Аңгектен качып – дөңгөккө. § Час от часу не легче. Из огня да в полымя.
Аңгектен качып – дөңгөккө. § Час от часу не легче. Из огня да в полымя. Арадай жерге чарадай жыйын курган. § У страха глаза велики. § Строить из мухи слона. Аракет кылсаң берекет.
Какие труды – такие и плоды. Как потопаешь так и полопаешь. Аракет көп, берекеси жок.
Хлопот много, да толку мало. Арам тамак аш болбойт. Чужое добро ребром / боком выпрет. Бодливой корове бог рог не дает. Арзандын сорпосу татыбайт. Дешево покупается – недолго носится. Дешево да гнило.
Ар ким кычышкан жерин кашыйт. У кого что болит, тот о том и говорит. Ар ким өзү үчүн, бир кудай баары үчүн. Один бог всем добра хочет. Ар ким өз пейилинен табат.
§ У всякого Ермишки свои делишки. Каждый сверчок знай свой шесток. Ар кимдин өз жүгү өзүнө чак.
Своя ноша не тянет. Ар кимдики өзүнө ай көрүнөт көзүнө. Своя рубашка ближе к телу. Свое дитя и горбато, да мило. § Свое не мыто – бело, не катано – гладко. § Всяк кулик свое болото хвалит.
Арак ичкен тойдо мас, акылы жок – күндө мас. Ленивому всегда праздник Трутням праздник и по будням 112 Ар нерсе өз убагында жакшы.
Всему свое время. Всякому овощу свое время. Арпа сепсең, арпа оросуң. Что посеешь, то и пожнешь. Артык кылам деп, тыртык кылды. Поспшишь – людей насмешишь. § Из кулька в рогожку (разг.).
Артыкча дүңгүрөгөн – акырында мүңгүрөйт. § Запел соловьем – кончил кукушкой. § Хвастлива собака была, да волки съели. Арык семирер, ач – тоюнар. Тощий ожиреет, голодный насытится. § Всему свое время.
Арык толсом дейт, семиз болсом дейт. § Всякому овощу свое время. § Человек – не грибок: в день не вырастет. Арыкты кыйналып чапсаң, сугатты ойноп сугарасың.
§ Что трудно дается, то сердцу навсегда мило. Асманды тиктегендин көзү акыят. Кто в небо глядит, тот без хлеба сидит. § Ожиданием сыт не будешь. Асылган казан – бышылуу тамак. Раз котел на огне, значит еда на столе. Асылсаң, асыл жыгачка асыл.
§ Умирать так с музыкой. Ат бир мүдүрүлсө, үч мүдүрүлөт. § Беда за бедой, как волна за волной. Ат карыса чөп керек, адам карыса төр керек. Коню-корм, а старцу – покой. Ат сактаган жөө жүрбөйт, тон сактаган жылаңач жүрбөйт.
§ Бережливость – лучшее богатств. Ат тери кайтпайт. § Игра не стоит свеч. Овчинка выделки не стоит. Ат дарбыса, эшек кошо дарбыйт. § Дурной пример заразителен.
§ Куда конь с копытом, туда и рак с клешней. Ат оонаган жерде түк калат. Где конь ложится, тут и шерсть валится. § Что написано пером, того не вырубишь топором. Ат – эрдин канаты. Хорош конь, хорош и детина.
Счастье на коне, несчастье под конем. § Чей конь, того и воз.
Ата жакшы – уул жакшы, эне жакшы – кыз жакшы. § Каково имя, таково и племя. Если сын – опора, дочь – украшение.
§ Каково дерево, таков и клин. 130.Аталуу жетим арсыз жетим, энелүү жетим эрке жетим. Без отца – полсироты, а без матери и вся сирота. § Без пригляду одни только муравьи плодятся. Аталуу уул, кожолуу кул. В отцовское стремя вступил. § Отцовским умом (наукою) жить деткам, отцовским добром не жить.
Омфалит код мкб. Код по МКБ 10: P35-P39 Инфекционные болезни, специфичные. Омфалит новорожденного с небольшим кровотечением или без него. Код Омфалит новорожденного с небольшим кровотечением или без него в международная классификация болезней МКБ-10. Поиск и расшифровка кода классификатора МКБ P38. При необходимости идентифицировать инфекционный агент используют дополнительный код (B95-B97). Исключены: гордеолум (H00.0). Омфалит (от др.-греч. Ὀμφαλός — «пупок») — бактериальное воспаление дна пупочной ранки, пупочного кольца, подкожной жировой клетчатки вокруг.
§ Ребенок что воск; что хочешь, то и сольешь. Атан төө мас болсо, тайлак менен дос болот.
Напьется, так с царями дерется, а проснется, так и курицы боится. § Дали вина, так и стал без ума. § Связался, черт с младенцем. Атаңдан акча алсаң да, санап ал.
В деньгах родства нет. Ач айкырык, куу сүрөөн. Осень – то матка: кисель да блины: а весною-то, сиди, да гляди! § В осень и у воробья пиво 135. Ач кадырын ток билбейт. Сытый голодного не разумеет.
Ачканын оюнан тамак кетпейт. Голодной куме хлеб на уме. § Слышит и ухо, что не сыто брюхо. Ачкөз байыса, ачка уктайт. § Скупой и для себя скупится 138.
Ачкөздөн айран сурасаң «акчаң барбы?» – дейт. Скупой запирает крепко и потчует редко. Аш көп болсо каада көп. Кому много дано, с того много и спросится. § Чем дальше в лес, тем больше дров.
Аш турган жерде оору турбайт. Что желудку потребно, то и не вредно. § Что пожуешь, так и поживешь. Ашка жүк, башка жүк.
Каждому рту кусок нужен. Ашына жараша табагы, ишине жараша тамагы. По работе и деньги. По заслугам и плата, Сколько поработаешь, столько и заработаешь. Ашым калса калсын, ишим калбасын. § Дела идут, контора пишет. § Глаза страшатся (боятся), а руки делают.
Аюудан корккон отунга барбайт. Волков бояться – в лес не ходить.
Аял жакшы – эр жакшы, увазир жакшы – хан жакшы. Муж голова, жена душа. Муж с женою, что мука с водою. Старого мужа соломкой прикрою, молодого сама отогрею.
Аярга малы жоктун, аянарга жаны жок. § Жизнь не красна, так и смерть не страшна.
КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН БИЛИМ БЕРҮҮ ЖАНА ИЛИМ МИНИСТРЛИГИ КЫРГЫЗ ТИЛИН ЭНЕ ТИЛИ КАТАРЫ ОКУТУУНУН СТАНДАРТЫ (5-9, 10-11-КЛАССТАР) Түзүүчүлөр: 1.Рысбаев Сулайман Казыбаевич - педагогика илимдеринин доктору, профессор 2. Чыманов Женишбек Арипович педагогика илимдеринин доктору, профессор 3. Акматов Кыялбек - «Билим» лицейинин директору 4. Оморова Айгүл Абдыжапаровна – кыргыз тил жана адабият мугалими 5. Джусупбекова Надира Сынташевна – «Социалдык интеграциялоо борборунун» эксперти Бишкек - 2014 МАЗМУНУ 1-Бөлүм: Жалпы маселелер 1.1.Документтин макамы жана түзүлүшү 1.2 Негизги түшүнүктөр жана терминдер 2-Бөлүм: Предметтин концепциясы 2.1.
Эне тилин окутуунун максаты жана милдеттери 2.2. Эне тилин окутуунун методологиялык негиздери 2.3. Предметтик билгиликтер 2.4.
Тил Жонундо Макал Лакап Учкул Создор
Предметтик жана түйүндүү билгиликтердин байланышы 2.5. Мазмундук түзүм. Окуу материалдарынын мазмундук түзүмдөргө жана класстарга жараша бөлүштүрүлүшү 3-Бөлүм. Окутуудан күтүлүүчү натыйжалар жана баалоо 3.1.
Окуучулардын билиминен күтүлүүчү натыйжалар (баскычтар жана класстар боюнча) 3.2. Окуучулардын жетишкендиктерин баалоонун негизги стратегиялары 4-Бөлүм. Билим берүү процессине коюлуучу талаптар 4.1.
Ресурстук камсыздоого коюлуучу талаптар 4.2.Мотивдештирүүчү окутуу чөйрөсүн түзүү Колдонулган адабияттар 1-Бөлүм: Жалпы маселелер 1.1. Документтин макамы жана түзүлүшү Бул стандарт Кыргыз Республикасынын жалпы билим берүүчү мектептеринин 5-9 жана 10-11-класстарында эне тилин (кыргыз тилин) окутуунун негизги окуу-нормативдик документи катары КРнын Билим берүү мыйзамына негизделип иштелип чыкты.
Стандартты иштеп чыгууда КРнын Билим берүү жана илим министрлиги тарабынан бекитилген жаңы окуу планында көрсөтүлгөн окуу жүктөмдөрүнүн көлөмү эске алынды. Аталган стандарт кыргыз тилин эне тили катары окутуунун негизги стратегиясы, урунттуу приоритеттүү багыттарын аныктайт, мектеп окуучуларына эне тилинин каражаттары аркылуу билим берүү, тарбиялоо жана өнүктүрүү маселелерин чечүүгө багытталат, ошону менен бирге, кыргыз тилин окутуунун өзөктүү курсун белгилейт. Стандарт, негизинен, аталган предмет боюнча окуу программасын иштеп чыгуунун мазмунун, өлчөмүн жана өзөгүн аныктап берет жана ага негиз болуп кызмат кылат. Анын негизинде окуу программалары түзүлөт, окуу китептерди жазууда да дал ушул стандарттын көлөмүндө окуу материалдарынын мазмуну түзүлөт. Стандартта көрсөтүлгөн окуу материалдарын берүүнүн структурасы, таяныч принциптери, урунттуу компетенттүүлүктөр, окутуудан алынган натыйжалар эне тилинен билим берүүнүн бүткүл мазмунун, өзөгүн аныктоо менен, андан алынган натыйжаларды талдап жана баалоонун стратегияларын аныктайт. Ошону менен бирге, окуу материалдарынын курстарга бөлүштүрүү өлчөмдөрү, андагы уланмалуулук, ал курстарынын сааттарынын көлөмү да так аныкталып көрсөтүлгөн. Эне тилин окутуунун бул стандарты бүтүн логикада түзүлгөн документ, ал үч негизги бөлүктөн турат, т.а.
Жалпы маселелерден, окуу материалдарынын негизги мазмуну, алардын класстарга жана сааттарга бөлүнүшү жана окуучулардын билим жетишкендиктерин баалоо. Мындагы негизги жана өз ара логикалык байланышта турган үч өзгөчөлүктүү компонетти бөлүп көрсөтүүгө болот: мурдагы стандартка караганда окутуунун компетенттүүлүккө багытталышы жана негизги компетенттүүлүктөрдүн (тилдик, коммуникативдик жана маданий) талаптагынын ачык көрсөтүлүшү; окутуудан алынуучу натыйжалардын так жана даана белгилениши; окуучулардын жетишилген теориялык жана практикалык ийгиликтерин обьективдүү баалоо багыттарынын сунушталышы. Негизги түшүнүктөр жана терминдер Акыл даярдыгы – жаңы теманы өтүүдөн мурда окуучуларга күнүмдүк жашоодо кездешкен, темага багыт алдырууга даярдоочу, өзүнө тааныш чөйрө боюнча текстке байланыштуу кызыктыруучу суроолорду берүү аркылуу жаңы маалыматтарды түшүнүүгө даярдоо. Акыл чабуулу - бул кеңири колдонулган интерактивдик ыкмалардын бири.
Мында темага байланыштуу ойго келген идеялардын бардыгын, сындалбастан иштелип чыгат. Акыл чабуулунда окуучулар эркин, ишкер абалда чыгармачылык менен жаңы идеяларды жарата алышат, интеллектуалдык жактан өнүгүшөт. Баа - бул окуучулардын окуудагы жетишкендиктеринин санарип, тамга же башка түрдөгү шарттуу- формалдуу сан түрүндө билдирүүчү, символу(белгиси). Баалоо - бул окуучулардын окуу жана таанып-билүү ишмердигине байкоо жүргүзүү, ошондой эле билим берүүнүн сапатын жакшыртуу максатында окуучу жөнүндө маалыматтарды баяндоо, жыйноо, каттоо жана чечмелөө процесси. Баа берүү - бул баалоо процесси, иш-аракети же ишмердиги кайтарым байланыштын сапаттык маалыматы. Баа койбостон баалоо – бул 5 баллдык баалоо системасына салууга мүмкүн болбогон шарттуу белгилер менен белгиленген шкалалар, ар кандай параметрлер боюнча окуучунун окуу-үйрөнүү деңгээлин көрсөткөн «жекече жетишкендиктер баракчалары», конкреттүү критерийлер менен баалоодон келип чыккан иштеринин жыйынтыктары (процент менен, бөлчөктөр аркылуу, диаграмма, схема, чиймелер ж.б.). Баалоонун бул формасы мугалим, окуучу жана ата-эне үчүн андан аркы өнүгүүнү пландаштырууга кызмат кылышы керек.
Тил Жонундо Макалдар
Баа койбостон окутуу – окуучунун өз иш-аракетин өз алдынча баалоого үйрөнүүсүн, өздүк жетишкендиктерин жалпыга белгилүү көрсөткүчтөр менен өлчөө, жалпысынан айтканда окуучунун баалоо өз алдынчалыгын өстүрүүнү айтабыз. Билим берүүнүн сапаты – билим берүүнүн натыйжаларынын ар түрдүү билим берүү субъектилеринин (окуучулардын, педагогдордун, ата-энелердин, иш берүүчүлөрдүн, жалпы эле коомдун) күтүүлөрүнө же алар тарабынан коюлган билим берүүнүн максаттарына жана милдеттерине шайкештигинин даражасы. Билим берүүнүн сапаты анын билим берүүнүн стандарттарына жана керектөөчүлөрдүн суроо талаптарына шайкештигин көрсөтөт. Бул түшүнүктүн маанилүү өзгөчөлүгү динамикалуулукта, вариативдүү жана иштиктүү мүнөзүндө турат. Билим берүүнүн стандарты – негизги билим берүү программаларындагы билимдин мазмунунун минимумун, окуучунун даярдыгынын сапатына коюлуучу базалык талаптарды, билим алуучулардын мүмкүн болгон окуу жүгүнүн чегин аныктоочу нормалар менен эрежелердин топтому.
Диагноздоочу баалоо – бул окуучунун билимдерин, билгичтиктерин, көндүмдөрүн жана иш билгилигинин (компетенттүүлүгүн) алгачкы калыптануу деңгээлин аныктоо. Долбоор методу - кандайдыр бир маселенин жеке адам же жамаат тарабынан колго алынып, жашоо турмушка өзгөчө зарыл болгон натыйжаларга жетүү максатын көздөгөн метод. Жалпы орто билим берүүнүн Алкактык Улуттук куррикулуму - Кыргыз Республикасынын Билим берүү жана илим министирлиги тарабынан иштелип чыгып, Кыргыз Республикасынын Өкмөтү тарабынан бекитилүүчү документ. Жыйынтыктоочу (суммативдик) баалоо – белгилүү убакыт аралыгында окуучулардын билимдерди өздөштүрүү, билгичтиктеринин жана көндүмдөрүнүн калыптануу деңгээлин белгилөө жана алынган натыйжалардын стандарт талаптарына шайкештигин аныктоо. Инновация (анг.
«жаңылануу, өзгөрүү» деген сөз) педагогикалык системада илимдин, техниканын жаңы жетишкендиктерин, жаңы технологияны колдонуу менен окуу-тарбия процессинин жаңылануусуна жетишүү, б.а. Натыйжалуу, эффективдүү кайра жаралуу процессин түзүү дегенди билдирет.
Индикатор – бул бир нерсенин абалын чагылдыруучу же көрсөтүүчү чен, «өлчөгүч прибор». Окуп үйрөнүүнүн натыйжаларынын көрсөткүчү (индикатору) – окуучунун жүрүм-турумунан байкалуучу, болжолдонгон натыйжага жетишилгендигин далилдөөчү конкреттүү белгилер. Окутуунун максаты – окуучулар когнитивдик (таанып -билүүчүлүк), аффективдик (эмоциялык- баалуулук) жана психомотордук жактарда жетишүүчү окутуп- үйрөтүүнүн утурумдук жана акыркы натыйжалары. Окутуунун түшүндүрүп-иллюстрациялоо түрү окутуунун башка түрлөрүнө караганда бир катар артыкчылыкка ээ. Эң башкысы өтүлгөн тема боюнча негизги материалды эстеп калуу жагын жакшы чечкен.
Окутуунун мындай түрү мектептерде узактан бери колдонулуп, аны дагы өркүндөтүү менен ар кандай көрсөтмөлүүлүктөр көп пайдаланылып, жаңыдан өтүлө турган теманы түшүндүрүүдө убакытты үнөмдөөгө жетишет. Өтүлүүчү материалды кыска мөөнөттө түшүндүрүүгө болот. «Кемчилиги» көбүнчө окуучуларды «даяр» далилдерди гана айтып берүүгө үйрөтүп, өз бетинче иштөөгө, анын тегерегинде ойлонууга, изденүүгө түртө албайт. 20-кылымдын 80-жылдары педагогикалык лексикондо «инновация» деген түшүнүктү ( адегенде журналисттер, андан кийин ар кандай кесип ээлери) колдоно баштады.
Ал өлкөдө пайда боло баштаган кайра жаралуу мезгилине таандык. Окшоштуруу методу бир окуяны же маселени ар кандай өңүттөн талкуулоо, бир документти талдоо үчүн кандайдыр бир эрежелердин негизинде окшоштук белгилерди табууга, андай белгилердин моделин түзүүгө багытталган метод. Өрнөк окуя методу болуп өткөн же боло турган бир окуяны же кубулушту окуучуларга айтып берүү жана ал окуяда баяндалган маселени суроо-жооп формасында талкуулоо аркылуу өткөрүлөт.
Кайтарым байланыш - иш – аракеттер, кырдаалдар, талаш маселелер жана максатка эң жакшы жол менен жетишүүгө өбөлгө түзүүчү конкреттүү иш-аракеттер жөнүндө түшүндүрмөлөрдү (сын пикирлерди) кабарлоо жана алуу процесси. Калыптандыруучу (формативдик) баалоо - бул окуучунун окуусуна үзгүлтүксүз, максаттуу багытталган байкоо жүргүзүү процесси. Компетенттүүлүк – адамдын ар түрдүү билимдердин, билгичтиктердин элементтерин жана иш - аракеттин ыкмаларын белгилүү бир кырдаалда (окуу, инсандык, кесиптик) өз алдынча колдонууга болгон интегративдик жөндөмдүүлүгү. Компетенция - (лат.
Competere – ээ болуу, шайкеш келүү, туура келүү)- окуучунун белгилүү бир кырдаалда (окуу, инсандык, кесиптик) натыйжалуу, майнаптуу иштөөсү үчүн зарыл болгон билим даярдыгына карата алдын ала коюлуучу социалдык талаптар (нормалар, стандарттардын тизмеси). Критерий – бул баа берүүгө, бир нерсени аныктоого жана класификациялоого негиз болуучу белги, баанын ченеми. Метод - педагогикалык категория катары өтүлө турган материалды кандай ыкма менен натыйжалуу берүүнүн жолдорун көрсөтөт. 20-кылымдын 60-жылдары окутуу методдорун бир системага келтирип классификациялаган окумуштуу Е.Я. Галант болгон, кийинчирээк дидактар М.Н.Скаткин, И.Я.Лернер, М.А.Даниловдор бул маселеге кайрылышкан. Ал эми академик Ю.К.Бабанский түзгөн окутуунун методдорунун классификациясындагы: Айтып берүү методдору (аңгеме, түшүндүрүү, лекция, аңгемелешүү, окуу китеби менен иштөө ж.б.); Көрсөтмөлүүлүк (таблица, схема, сүрөттөрдү иллюстрациялоо, диафильм, кино демонстрациялоо, музейге, өндүрүшкө, жаратылышка экскурсия ж.б.); Практикалык (көнүгүү, көнүктүрүү, үй жана аудиторияда өз алдынча иштөөнү уюштуруу, эксперимент, эмгек жана коомдук иштерге тартуу Мотивация - талдоо негизинде тынымсыз жүрүп туруучу тандоо менен чечим кабыл алуу процесси. Натыйжалар (билим берүүдөгү) – билим алуучулардын инсандык, жарандык жана кесиптик жактан өзүн өзү аныктоосун ишке ашыруу үчүн зарыл жана жетиштүү болгон жекече компетенттүүлүктөрүнүн топтому.
Маселе чечүү методу маселе чечүүнүн илимий негиздерин жетекчиликке алуу аркылуу окуучуларга практикалык мүнөздөгү маселелерди чечүүнүн жол-жоболорун үйрөтүү максатын аркалайт. Көрсөтүп жасатуу методу кандайдыр бир иш-аракетти адегенде көрсөтүп, андан соң окуучулардын өздөрүнө жасатууну көзөмөлдөп турат. Негизги компетенттүүлүктөр – бардык предметтер үчүн жалпы метапредметтик мазмунда ишке ашырылуучу билим берүүнүн натыйжалары. Предметтик компетенттүүлүктөр – негизги компетенттүүлүктөргө карата алганда жекече болуп саналат. Алкактык Улуттук куррикулум негизги компетенттүүлүктөрдүн тизмегин аныктайт, ал эми предметтик куррикулумдар айрым алынган предметтердин материалында аларды предметтик компетенттүүлүктөр түрүндө конкреттештирет.
Роль ойноо методу роль аткаруу аркылуу окуучулардын туюм-сезимдерин жана ой жүгүртүүсүн өнүктүрүүгө багытталат. Суроо-жооп методу сабакта окуучулардын активдүүлүгүн жандандыруу максатында карым-катыш түзүүдө көп колдонулган метод болуп эсептелет. Суроолор максатына, жооптун түрүнө, үйрөтүү методуна, берилиш формасына жана кимге багытталганына карай бири-биринен айырмаланат.
Алар киришүү, сабакка багыттоо тести, сабакка даярдануу, сабак ичи, баалама жана кер байланыш суроолору болуп түркүмдөлөт. Бардык учурда мугалимдин таасирлүү суроо бере билүүсү, б.а. Бул ыкманы натыйжалуу колдоно билүүсү талап кылынат. Талдоо («анализ», байыркы грек тилинен, «ажыратуу») – бул ой жүзүндө же иш жүзүндө бүтүн нерсени (буюмду, касиетти, процессти, предметтер аралык катышты) курамдык бөлүктөргө ажыратуу, бөлүү иши. Ал адамдын таанып билүүчүлүк же предметтик практикалык ишмердигинин жүрүшүндө аткарылат. Талкуу методу - окуучулар өз ойлорун эркин ортого сала билүү, башкалардын көз карашын сыйлай билүү, өз ара карым-катышта болуу сыяктуу жөндөмдөрүн өстүрүүгө багытталат. Бул методдун негизги ыкмаларынын бири - чоң тайпаларда талкуу жүргүзүү.
Ал эми чакан топтордогу талкуу чоң топту чакан топторго бөлүү аркылуу ишке ашырылат. 2-Бөлүм: Предметтин концепциясы Негизинен, эне тили окуучунун негизги турмуштук куралы жана рухий дүйнөсүн калыптандыруунун баалуу каражаты болуп саналат. Бул багытта ал тилге тиешелүү болгон адамдын өмүрүндө эне тилинен артык кызмат кылар эч кандай тил да, каражат да болбойт. Ошондуктан, эне тили окуучу үчүн ар тараптуу кызмат кылуучу негизги окуу предмети болуп эсептелинет. Ал эмнеден көрүнөт?
1.Турмушта өз ара карым-катнаш куралынын милдетин аткарат; 2.Дүйнөнү таануунун жана аны чагылдырып түшүнүүнүн каражаты; 3.Инсандык жактан интеллектти өстүрүүнүн жана жан дүйнөсүн байытуунун куралы; Кыргыз тили предмети дал ушул кызматтарды аткаруу менен, окуучунун инсан катары ар тараптан калыптануусунун пайдубалы да болуп берет, анткени эне тилинде ой жүгүртүүсү өсүү менен башка бардык окуу предметтерин талаптагыдай өздөштүрүүнү шарттайт. Эне тилинде бала сабаттуу болбой, эне тилинде билим сапатына ээ болбой окуучу башка предметтерди сабаттуу өздөштүрүүсү мүмкүн эместиги практикада белгилүү. Ошондуктан, эне тилинде окуучуну сабаттуулукка жеткирүү, жазуу, оозеки компетенттүүлүктөрүн өстүрүү анын инсан катары турмушта ийгиликтүү жашоосун камсыз кылуучу күчкө эгедер кылууга барабар. Ушул багыттарга жараша стандарта белгиленген окуу курсу төмөндөгүдөй үч өз алдынчалуу багытты карманды: кыргыз тилинин системасы (фонетика, лексика, грамматика); орфографиялык жана пунктуациялык эрежелер; байланыштуу кеп, кеп маданияты жана стилистика. Мына ушул багыттар, логикалуу түрдө алганда, эне тилинен мектептик билим берүүнүн негизги мазмунун да, негизги өзөгүн да бирдей даражада түзүп турат. Ошентсе да, ар убакта эне тили сабактарында окуучулардын теориялык билимин түптөөгө көбүрөөк басым коюлуу менен, алар мектепти аяктаганда эне тилинде жетишердик компетенттүүлүккө ээ болбой чыгып жаткандыгы жыш учуроодо. Ал жогоруда белгиленгендей, грамматикага ашыкча көңүл бурулуу менен, анын материалдары байланыштуу кептин жана кеп маданиятынын материалдарынан бөлүнүп окутулуусунун эсебинен, окуучулардын жазуу жана оозеки түрдөгү практикалык (функционалдык) сабаттуулугун калыптандырууга аз убакыт бөлүнүп жүргөндүгүнүн кесепеттери болуп саналат.
Мунун өзү баланын мектептеги башка окуу предметтерин талаптагыдай окуп-үйрөнүүгө жасалма тоскоолдуктарды түзөрүн көрсөтүп отурат. Окуучулардын практикалык сабаттуулугун көтөрүү маселеси көбүнчө эсе методикалык адабияттарга калтырылып келгени – эне тили окуу предметин окутуудагы бир кемчилик болуп келатканы илимий жактан жаңылыштык экенин да практика далилдеп отурат. Сабакта окуучу эне тилинде грамматикалык-фонетикалык материалдарды, орфографиялык жана пунктуациялык эрежелерди өздөштүрүп жатканда сөзсүз түрдө, байланыштуу кеп менен кеп маданиятынын материалдары менен жуурулуштуруп өтүүнү практикалоо – дал ушул стандартта алгач ирет илимий-методикалык жактан ачык көрсөтүлдү. Мунун өзү – грамматиканы өздөштүрүү сабагы – байланыштуу кепти өстүрүү жана кеп маданиятына үйрөтүү сабагы болуусу керек, -деген методикалык жобону алдыга койду. Андай болсо, окуу программасын жазууда грамматиканын ар бир сабагы байланыштуу кеп менен кеп маданиятынын материалдары менен логикалык түрдө байланышта берилүүсү тийиш экенин көңүлгө салат. Мунун өзү буга чейин иштеп келген окуу программасынын ички логикалык структурасын түп-тамырынан тарта өзгөртүү, эне тилин мектепте окутуу концепциясын жаңылоо зарылдыгын алдыга коёт.
Тактап айтканда, анын ички модели – грамматика +байланыштуу кеп жана кеп маданияты-деген багытта түзүлүүсү шарт. Албетте, байланыштуу кептин материалдарын берүүдө ар бир грамматикалык тема өтүлгөндө, ал кептин курулуш материалы катары эсептелинүү менен, текстти сабаттуу жазуу (жат жазуу), текстти талдоо жана кайра түзүү (баяндама) жана жаңы текст түзүү (дилбаян) жазуу ишмердүүлүктөрү бирге жүргүзүлүүгө тийиш.